Bu makalede bu şirketlerin yapıları ve çalıştırdıkları, inşaa ettikleri nükleer güç santralleri hakkında bilgi vermeye ve konu ile ilgili temel eleştirileri başlıklar altında toparlamaya çalışacağım. 

Türkiye'de "Nükleer Güç Santrali" kuracak şirketler: Mersin, Gülnar ilçesine bağlı Büyükeceli beldesinde, Akkuyu'da bir Rosatom (Rusya) iştiraki olan Akkuyu NGS A.Ş.(Akkuyu Nükleer Güç Santrali) ve Sinop'ta Mitsubishi Heavy Industries Ltd. (Japonya) ve Areva SA (Fransa) şirketlerinin bir joint-venture şirketi olan Atmea. 

Sinop NGS ve Atmea (Areva, Mitsubishi)

"3 Mayıs 2013 tarihinde Türkiye'ye yapılan resmi bir ziyaret sırasında Japonya Başbakanı Shinzo Abe, Sinop Nükleer Enerji Santrali projesi için Türkiye Başbakanı Recep Tayip Erdoğan ile görüştü. Japonya ile imzalanan devletlerarası anlaşma sonucunda santralin yapımı kararlaştırıldı. 2017 yılında inşaasına başlanacak santralin 1100 MWe'lik 4 reaktör ünitesiyle 4.400 MWe toplam kurulu güce sahip olması tasarlanmaktadır."⁽¹⁾

Mitsubishi Heavy Industries Ltd. (Japonya) ve Areva SA (Fransa) şirketlerinin, 19 Ekim 2006'da kurdukları joint-venture şirketi olan Atmea, yeni jenerasyon III basınçlı su reaktörünü geliştirecek, pazarlayacak, lisanslayacak ve satacaktır. Aslında EPR (European Pressurized Reactor – Avrupa Basınçlı Reaktörü) tipi reaktör yapan şirket, Türkiye, Sinop için, daha önce üretilmemiş olan 1.100 megavatlık Atmea modelini inşaa edecektir. Fransa'daki bir proje iptal olunca Atmea reaktörü Dünya'da ilk defa Sinop'ta kurulacaktır. ⁽²⁾

Areva

Areva'nın EPR inşaa etmek üzere girdiği projelerden Finlandiya'daki Olkiluoto NGS, Areva'nın vaadettiği proje bitiş tarihinden yedi yıl ileride, ancak 2016 yılında enerji üretmeye başlıyacak. Finlandiya'nın nükleer otoritesi STUK projeyi eleştirmiş, projedeki kaynak kalitesi ile ilgili olarak talimatların izlenmediğini gözlemlemiş ve düzgün evrakların tesliminde geçikmeler tespit etmiştir. ⁽³⁾

EPR inşaatlarında geciken ve bütçe dışına çıkan projelere bir örnek de Flamanville, bu sefer farklı bir firma, Fransız devletinin sahip olduğu EDF tarafından yapımına başlanıldığından beri ilk belirttikleri inşaat bedeli olan 3.3 milyar Euro yaklaşık olarak 6 milyar Euro'ya çıkmış ve operasyon tarihi 2014'ten 2016'ya ertelenmiştir.

Areva 2007'den beri hiç reaktör satmamış ve 2016'ya kadar 10 adet satmayı hedefliyor. Şubat 2013'de Fin Nükleer Konsorsiyumu Fennovoima, Areva'yı EPR model bir NGS inşaası için adaylar arasından çıkardı. Aynı gün gelen başka bir haberde ise Çek Cumhuriyeti rekabet kurulu 2012'de Areva'nın dahil edilmediği bir kontratta kamu hizmet kuruluşu CEZ'in halka açık satınalma yasasını ihlal etmediğine, yani Areva'nın dahil edilmediği bir kontratın yasal olduğuna hükmetti. Areva'nın vatanı Fransa'da ise Yeşiller proje bedeli aşımlarına bir meclis araştırması ile bakılması için çağrıda bulundular.⁽⁴⁾
Areva'nın CEO'su Luc Oursel bir telekonferansta Nijer ile oradaki uranyum madenciliği lisansının yenilenmesi için görüşmelerin devam ettiğini belirtti. Areva'nın son 40 yıldır madencilik yaptığı ve dünyanın en fakir ülkelerinden biri olan Nijer'in Başkanı, Şubat 2013'te Areva ve Nijer arasındaki anlaşmayı yeniden adil hale getirmek istediğini söyledi. Areva ayrıca Kanada ve Kazakistan'da da madencilik yapıyor. ⁽⁵⁾

Mitsubishi

Mitsubishi Heavy Industries (MHI), havacılık, savunma sanayi, nükleer güç, gemi yapımı ve rüzgâr enerjisi konularında faaliyet göstermektedir. Areva ile Atmea ortaklık projesine girmiştir.

Mitsubishi Heavy Industries tarafından yapımı tamamlanmış nükleer güç santralleri; 1970 Mihama-1, 1972 Mihama-2, 1974 Takahama-1, 1975 Genkai-1 / Takahama-2, 1976 Genkai-1 / Mihama-3,1977 Ikata-1, 1979 Ohi-1 / Ohi-2, 1981 Genkai-2, 1982 Ikata-2, 1984 Sendai-1, 1985 Takahama-3 /Takahama-4 / Sendai-2, 1987 Tsuruga-2, 1989 Tomari-1, 1991 Tomari-2 / Ohi-3, 1993, Ohi-4, 1994 Genkai-3 / Ikata-3, 1997 Genkai-4 , 2009 Tomari-3, tamamlanacak santraller; 2016 Tsuruga-3, 2017 Tsuruga-4. ⁽⁶⁾

Mitsubishi Nuclear Fuel Company Limited, MHI'in nükleer yakıt şirketidir ve üretim tesisi Tōkai, Ibaraki'dadır. MNF Logistics Company, Limited (MNFL), MNF Services Company, Limited (MNFS), MNF Parts Products Company, Limited (MNFP) kardeş şirketleridir.

Ayrıca kurulan NGS'lerinin işletimine yönelik The Nuclear Power Training Center Ltd. (NTC) adlı bir eğitim kuruluşu vardır; basınçlı su reaktörleri konusunda simulatörler ile pratik eğitimler verir.

Mitsubishi FBR Systems, Inc. (MFBR) ise Temmuz 1, 2007'de MHI tarafından Fast Breeder Reactor teknolojisini geliştirmek için kurulmuş bir şirket. Örnek bir reaktörü 2025'de kurmayı ve ticari bir reaktörü 2050'de faaliyete geçirmeyi hedeflemektedir. Ancak MHI'nın işletttiği reaktörler hakkında pek fazla bilgi yok; sadece Wikipedia'da MHI'ın Kobe, Yokohama, Kanagawa,Takasago, Hyogo'da NGS işlettikleri bilgisi var. Bu bilgiyi başka hiçbir kaynaktan doğrulayamadım. ⁽⁷⁾

Avrupa Birliği'nin 2007'deki Cezası

2007'de AB, Areva ve Mitsubishi Electric Corparation'nın da aralarında bulunduğu 11 şirkete 16 yıl boyunca yasal olmayan bir kartel halinde hareket ederek kamu şirketlerini ve halkı kandırmaktan dolayı 750 miyon Euro ceza kesti. Kartel üyeleri, AB elektrik pazarında satınalma ihalelerinde başvuruları önceden belirleyerek, enerji fiyatlarını belirlemiş, birbirlerine projeler sunup/devredip, pazarı paylaşmış ve birbirleriyle ticari olarak önemli ve gizli bilgileri paylaşmışlar. ⁽⁸⁾

Akkuyu NGS A.Ş. ve Rosatom

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti arasında "Türkiye Cumhuriyeti'nde Akkuyu Sahası'nda Bir Nükleer Güç Santralinin Tesisine ve İşletimine Dair İşbirliğine İlişkin Anlaşma" 12 Mayıs 2010 tarihinde Ankara'da imzalanmıştır. Santral, her biri 1200 MWe olan, 4 güç ünitesinden oluşmaktadır.

ROSATOM, Atomstroyexport şirketinin hisselerinin %78.54'ünün sahibidir, bu şirketin diğer ortakları %9.43 pay ile Zarubezhenergostroy ve %1.33 pay ile TVEL'dir. Ancak yabancı ülkelerde nükleer enerji santralleri kurup işletmekte uzmanlaşmış olan Zarubezhenergostroy ve nükleer yakıt konusunda uzmanlaşmış olan TVEL şirketlerinin de kontrolü Rosatom'dadır. ⁽⁹⁾

Türkiye için önerilen VVER-1200/491 modeli nükleer santralin, bugüne kadar ticari operasyona geçip elektrik üretimine başlamış bir örneği yok. Akkuyu NGS'nin temel olarak aldığı Rusya'nın Voronezh bölgesinde inşaatı devam eden, daha ana elektrik hatlarına bağlanmamış ve ticari operasyona geçmemiş olan Novovoronezh 2.NGS, VVER-1200/392M (AES-2006) model bir reaktör. ⁽¹⁰⁾

Rosatom VVER-1200 santrallerini birçok yerde planlanıyor olsa da araştırmama göre VVER-1200/491 modeli sadece Leningrad Nükleer Santrali'nin 2. faz inşaatında yer alacak. Leningrad nükleer santralinin fiziki başlangıcı 2015, deneme üretimi ise 2016 olarak gözüküyor. ⁽¹¹⁾

Leningrad Nükleer Güç Santrali'nin kaza geçmişi var. 1975, 1992, 2005, 2009 yıllarında çeşitli boyutlarda kazalar olmuş ve santralin sahibi ve çalıştırıcısı Rosenergoatom'un ortakları Atomstroyexport ve TVEL üzerinden Rosatom ile bağı var. Şirket web sitesinde ise Rosatom'un elektrik güç bölümüdür ibaresi var. ⁽¹²⁾ Mayıs 2012'de bakıma giren Leningrad Nükleer Santrali Aralık 2013'de tekrar enerji üretimine başladı. ⁽¹³⁾

VVER-1200 modelinin düşünüldüğü Kaliningrad Rusya'da yer alan, Baltiiskaya-1/2 Nükleer Güç Santrali'nde ise Haziran 2013 itibariyle inşaat, projenin tekrar tasarlanması için geçiçi olarak durdurulmuş olup, VVER-640 modelinin kullanılması düşünülmektedir. ⁽¹⁴⁾

VVER-1200 modelinin kullanılacağı santrallerden Belarus'ta kurulması planlananın ilk betonu Kasım 2013'de atıldı ve yaklaşık 5 yılda bitirilmesi planlanıyor. Ancak Belarusian People's Front halk hareketi santralin Rusya tarafından yapılmasına karşı ve başka bir devlette yer alan şirketlerin projeye dahil olmasını istiyor, ayrıca Belaruslu biliminsanları tarafından kurulmuş olan Nükleersiz Belarus isimli bir de oluşum var. ⁽¹⁵⁾

Mersin, Akkuyu NGS

"Mersin Genç İşadamları Derneği (MEGİAD) Başkanı Alper Gürsoy, Gülnar ilçesine bağlı Büyükeceli beldesinde yapımı planlanan Akkuyu Nükleer Santrali'nin olası risklerine dikkati çekerek, 'Mersin'in çok kısa bir dönem içerisinde önemli bir turizm merkezi olması beklenirken, yapımı planlanan nükleer enerji santrali kentin turizm geleceğine darbe vuracaktır' dedi." ⁽¹⁶⁾

Akkuyu ile ilgili olarak ilk çalışmalar aslında 1970'li yıllara dayanıyor ve nükleer enerji santrali kurmak için ilk lisans 1976'da verilse de 1980 ve 90'larda peşpeşe yapılan inşaat programı başlatma girişimleri başarısız oluyor. Ruhsat verildiği tarihte Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gereksinimi bulunmadığından ve bu eski ruhsat üzerinden işletmeye verildiğinden ÇED raporu sonradan sunuluyor. Akkuyu NGS A.Ş. hazırladığı 3 bin sayfalık ÇED raporunu 9 Temmuz' 2013'de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na sundu. Ancak bakanlık bazı eksikler tespit ettiği ÇED dosyasını İnceleme Komisyonu'na sunmadan şirkete iade etti ve eksiklerin giderilmesi için 3 ay süre verdi. ⁽¹⁷⁾ TEMA Vakfı'nın ve Greenpeace'in konu ile ilgili değerlendirmelerinde iki ortak başlık meydana çıkıyor; ilki kullanılacak olan VVER1200 modeli reaktörün, ÇED raporundaki önemli ölçütlerden birisi olan 'sınanmışlık' maddesini ihlal ettiği, ikincisi ise oluşacak nükleer atıkların ve ömrünü tamamladığında reaktörün nasıl söküleceğine ilişkin bilgilerin raporda yer almaması. ⁽¹⁸⁾

Sınanmışlık İlkesi; Akkuyu ve Sinop

Rosatom tarafından Akkuyu NGS için planlanan VVER1200-491 modelinin ve Sinop için Areva ve MHI tarafından planlanan Atmea modelinin Dünya'nın hiçbir yerinde çalışan ticari örnekleri bulunmamaktadır. Ayrıca İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu (İDK) tarafından 1 Ekim 2013 günü Ankara'da yapılan Akkuyu NGS'nin ÇED Raporunun değerlendirildiği toplantıda söz alan TEMA vakfı yetkilileri "Akkuyu Nükleer Güç Santrali'nde kullanılacak reaktörün Hindistan'da (Kudankulam) 10 yıldan beri devreye girmeyen, İran'da ise henüz deneme aşamasındayken ana pompaları parçalanan VVER 1000 reaktörü ile aynı özelliklere sahip olduğunu" belirtmiş ve komisyon yetkililerine reaktörün nasıl güvenli olarak tanımlandığı sorusunu yöneltmişlerdir.

Nükleer Atık Yönetimi

8 Aralık 2011 tarihli bir haberde Akkuyu NGS AŞ'den Rauf Kasumov'un, yakıtın Rusya'dan geleceğini ve atıkların da Rusya'ya gönderileceğini ve eğer Türkiye satın almak ister ise atıkların Türkiye'de kalabileceğini beyan ettiğini okuyoruz. ⁽¹⁹⁾

Ancak bu beyan çerçevesinde Türkiye'nin nükleer atık politikası ne olacak, atıklar nasıl taşınacak, nereye gömülecek, ilgili belediyelere sorulacak mı, halka sorulacak mı sorularına hiçbir yanıt ve öneri alamadığımız gibi, ÇED raporu dahil hiçbir rapor, plan ya da beyanda bir bilgi bulamıyoruz. Bu bilgi iki açıdan çok önemli; ilki GDF Suez'den Mestrallet'in bildirdiğine göre bir "Türk" reaktörün inşaasından Türkiye "yıllarca" uzakta çünkü T.C. halen inşaat ruhsatı verebilecek bir nükleer güvenlik kurumu oluşturmuş değil. Mayıs 3 2013 ⁽²⁰⁾

İkincisi ise Sinop'ta bir NGS için imza atmış olan MHI'nın anavatanı Japonya'nın nükleer atıklar konusundaki deneyimi. Citizen's Nuclear Information Center – CNIC (Toplum Nükleer Bilgi Merkezi) Eşbaşkanı Hideyuki Ban'ın, Nuke Info Tokyo Temmuz-Ağustos 2013, 155 nolu online dergisine yazdığı makalede, nükleer atıklar konusunda Japonya'nın nasıl hareket ettiğini ve sonuçlarını göz önüne seriyor. NUMO (Japonya Nükleer Atık Yönetimi Organizasyonu) 2002'de çıkan yasa çerçevesinde ülke çapındaki 3000 kadar belediyeye nükleer atık gömülme alanı sağlamak üzere başvuruda bulunmalarını istedi, ve 300 metre derinliğe gömülecek atıklar için hiçbir başvuru alınmadı. 200 milyon Yen ile başlayan katkı payı 2 milyar Yen'e çıkartılsa da bir sonuç alınamadı. Kochi bölgesinde, Toyo kasabası belediye başkanınca yapılan tek başvurunun Mart 2007'de halka sorulmadan sahtekârlık ile yapıldığı ortaya çıktı; halkın ayaklanması ve tekrar seçim çağrıları başarılı oldu ve Nisan ayında yapılan seçimlerde seçilen başkan başvuruyu geri aldı.

Türkiye'de NGS kuracak şirketler sınanmamış, inşa edilen örnekleri gecikmiş ve güvenlik sorunları yaşatan santral modellerini burada kurmak istiyorlar ve iş ahlakı geçmişleri ve işletmelerdeki kaza geçmişi ve inşaatlardaki kalite kontrol sonuçları çok parlak değil. Ayrıca halka sorulduğunda neredeyse çözümsüz bir konu olan nükleer atıklar sorunu ve sorusu cevapsız bırakılıyor. Bütün bunlara Türkiye'de herhangi bir projenin sürdürülebilirliği ve hesap verebilirliği açısından önem teşkil eden Çevre Etki Değerlendirme raporunda kurulacak bir NGS'nin söküm işlemleri hakkında bilgi olmaması eklenince, açıklanması ve mücadele edilmesi gereken bir tablo ortaya çıkıyor.

Alphan Vardarlı, 23 Ocak 2014

Referanslar:

1. http://tr.wikipedia.org/wiki/Sinop_N%C3%BCkleer_Enerji_Santrali
2. http://www.bloomberg.com/news/2013-05-03/mitsubishi-areva-set-to-sign-turkish-nuclear-plant-deal-today.html
3. http://www.world-nuclear-news.org/NN-Olkiluoto_pipe_welding_deficient_says_regulator-1610095.html
http://www.climatesceptics.org/europe/finland/finnish-plant- demonstrates-nuclear-power-industry-s-perennial-problems
4. http://www.reuters.com/article/2013/02/25/areva-nuclear-idUSL6N0BPK4820130225
5. http://www.reuters.com/article/2013/07/24/us-areva-results-idUSBRE96N0XD20130724
6. http://www.mhi.co.jp/en/products/detail/pwr_power_plant_history.html
7. http://en.wikipedia.org/wiki/Mitsubishi_Heavy_Industries#Nuclear_energy
8. http://www.euractiv.com/energy/eu-cracks-electricity-gear-cartel/article-161169
9. http://www.rosatom.ru/en/
10. http://www.akkunpp.com/npp-2
http://www.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/ReactorDetails.aspx?current=898
http://en.wikipedia.org/wiki/Novovoronezh_Nuclear_Power_Plant_II
11. http://www.lnpp2.ru/?q=node/2
12. http://www.rosenergoatom.ru/wps/wcm/connect/rosenergoatom_copy/site_en/ http://en.wikipedia.org/wiki/Leningrad_Nuclear_Power_Plant_II#Accidents http://en.wikipedia.org/wiki/Rosenergoatom
13. http://www.world-nuclear-news.org/RS-Restored-RBMK-back-on-line-0212137.html
14. http://bellona.org/news/nuclear-issues/nuclear-russia/2013-06-urgent-leaked-mothballing-order-confirms-cpr-stopped-on-long-suffering-baltic-npp-rosatom-website-counters-in-own-version
15. http://en.wikipedia.org/wiki/Belarusian_nuclear_power_plant_project
16. http://www.haberler.com/mersin-de-yapilmasi-planlanan-nukleer-santral-2081741-haberi/
17. http://www.radikal.com.tr/turkiye/akkuyuda_ced_raporu_iade_edildi-1144158#
18. http://www.tema.org.tr/web_14966-2_1/entitialfocus.aspx?primary_id=1078&target=categorial1&type=2&detail=single
http://nukleer.greenpeace.org/
19. http://www.world-nuclear-news.org/NN-Russian_plant_for_Turkeys_Akkuyu-1305107.html
20. http://www.bloomberg.com/news/2013-05-03/mitsubishi-areva-set-to-sign-turkish-nuclear-plant-deal-today.html